زن در آیینه فطرت از نگاه استاد مطهری
در این یادداشت گذری خواهیم داشت بر دیدگاه‌های استاد شهید مرتضی مطهری در باب جایگاه زن در خانواده. واقعیت این است که به سبب نفوذ و سلطه دیدگاه‌های فمینیستی – که ریشه در تفکر غرب صنعتی دارد – بر ذهن و ضمیر بسیاری از روشنفکران وطنی – و حتی مذهبی – با کمال تأسف دیدگاه درست و مطابق با موازین فطری که از سوی اندیشمندانی همچون استاد مطهری طرح شده، در سایه قرار گرفته است و اینجاست که رسالت پژوهشگران جهت تبیین و شفاف‌سازی این دیدگاه در برهه کنونی به شدت احساس می‌شود.
استاد شهید در پاره‌ای از آثار خود به طور خاص به طرح دیدگاه منطقی اسلام در باب حقوق و وظایف زنان پرداخته‌اند و در بسیاری از آثار خویش جسته و گریخته به این موضوع کلیدی اشاره کرده‌اند. لبّ کلام استاد در این باب این است که قانون خلقت زن و مرد را به لحاظ جسمی و روحی متفاوت آفریده است و علت اصلی این تفاوت نیز چیزی نبوده است جز تحکیم پیوند خانوادگی؛ چه خانواده رکن رکین و پایه و اساس اجتماع است و هرگونه سرمایه‌گذاری و صرف انرژی بر روی خانواده نوعی بیمه کردن سلامت جامعه محسوب می‌شود: »از نظر اسلام آنچه که از این کانون کوچک ساخته است از هیچ چیز دیگر ساخته نیست و لهذا خدمت به این کانون مقدس، چه از نظر مرد و چه از نظر زن، نوعی جهاد مقدس به شمار می‌رود.» (یادداشت‌های استاد مطهری، جلد 5، ص44)
نقش یکسان زن و مرد در جامعه!
نقطه‌ای که معمولا طرفداران دیدگاه فمینیستی بر روی آن انگشت تأکید می‌نهند این است که چرا باید زن و مرد نقش یکسانی را در جامعه ایفا نکنند و در حق نیمی از افراد جامعه یعنی زنان در سپردن مناصب و مقامات اجتماعی تبعیض شود؟ استاد شهید در پاسخ به این پرسش – که در بادی امر معقول و منطقی به نظر می‌رسد – به این واقعیت اشاره می‌کنند که تفاوت‌های زن و مرد «تناسب» است نه نقص و کمال (نظام حقوق زن در اسلام، ص 163). طبعاً این تفاوت‌های طبیعی که دست خلقت به منظور یک هدف بزرگ ایجاد کرده است، سبب می‌شود که حقوق و تکالیف متفاوتی نیز برای زن و مرد تعریف شود. از قضا در صدر اسلام، برخی زنان مسلمان، مضمون پرسش فمینیست‌ها را در قالب گلایه و شکوه از رسول اکرم(ص) بیان می‌کردند و استاد مطهری این موضوع را چنین نقل می‌کنند: «اسماء از طرف زنان مسلمان مدینه مأمور شد پیام گلایه‌آمیز زنان مدینه را به رسول خدا ابلاغ کند. پیام زنان این بود که چگونه است که ما در زحمت‌ها شریک شما مردان هستیم اما در وظایف بزرگ و مقدس و کارهای پر اجر و پاداش شرکت نداریم و از همه آن‌ها محرومیم؟ رسول گرامی اسلام در پاسخ فرمودند: «زن اگر خوب خانه‌داری و شوهرداری کند، نگذارد محیط پاک خانه با غبار کدورت آلوده شود، اجر و پاداش و فضیلت و توفیقش معادل است با همه آن کارها که مردان انجام می‌دهند.»
استاد در ادامه خاطرنشان می‌سازند که اسماء و همفکرانش تقاضای مساوات زنان و مردان را داشتند، اما در چه؟ در ربودن گوی فضیلت و انجام وظیفه مقدس. چیزی که در مخیله آنان هم خطور نمی‌کرد این بود که شهوات فردی را نام «حقوق» نهند و جنجال راه بیندازند.» (مسئله حجاب، ص 204-206).
از منظر استاد مطهری قدرت اساسی حاکم بر خانواده «عواطف طبیعی» است و علت این که در مغرب زمین عواطف خانوادگی سست و ضعیف شده، این است که آن چیزی که پایه اصلی زندگی خانوادگی است متزلزل شده است. استاد اظهار می‌دارند: «به عقیده ما علاقه پدر و فرزند یا برادر و برادر یا برادر و خواهر فرع بر علاقه و صمیمیت زن و شوهر است. علاقه و یگانگی و صمیمیت زن و شوهر هم فرع بر این است که آن تدابیری که اسلام در مورد آن به کار برده است عملی شود، یعنی محیط اجتماع تنها محیط کار و فعالیت و معاشرت‌های مقرون به ادب و احترام باشد و اما محیط التذاذ و کامیابی منحصراً خانواده باشد. لهذا اسلام میان زن و مرد حریم قائل شده است.» (یادداشت‌های استاد مطهری، ج 5، ص 43 و 44).
مسئولیت مادری یا خانه‌نشین شدن زن؟
استاد مطهری در مقایسه دیدگاه اسلام با دیدگاه مکاتب غربی به این نکته مهم اشاره می‌کنند که فرنگی‌ها به فلسفه اجتماع خانوادگی و وظایف سنگین آن توجه ندارند و تمام همّ و کوشش را در راه تأمین آزادی فردی به کار می‌برند (همان، ص 47). بنابراین طبیعی است که در فلسفه و تفکر غربی مسئولیت سنگین مادری که مسئولیت تربیت نسل آینده است، با تعبیر تحقیرآمیز «خانه‌نشین شدن زنان» هدف انتقاد و اعتراض قرار گیرد. اما جالب اینجاست که این تفکر وارداتی غربی – که با اجزاء و ابعاد دیگر مکاتب اومانیستی مغرب زمین سازگاری دارد و در مجموع یک پازل را تشکیل می‌دهند – توسط پاره‌ای شبه روشنفکر وطنی تبلیغ می‌شود. به عنوان نمونه، این شیفتگان مکاتب غربی، طرحهایی چون مرخصی زایمان برای زنان را باعث «خانه‌نشین شدن زنان» می‌دانند (رک: روزنامه شرق، شماره 2338، ص 17) و در نتیجه لابد بر این باورند که بهتر است زنان برای اجتناب از خانه‌نشینی، قید مادرشدن را بزنند، چنان که متأسفانه زده‌اند!
به هرحال نگارنده به جدّ بر این اعتقاد است که تا جامعه ما اعم از مردان و زنان به احکام نورانی اسلام با تبیین منطقی و مستدل بزرگانی چون استاد مطهری اقبال نکنند و حریم اصالت خانواده را چنان که شایسته است پاس ندارند، مشکلات فرهنگی و اخلاقی و خانوادگی و به تبع آن مشکلات فراوان در حوزه‌های دیگر قابل حل و رفع نخواهند بود.
سیر مطالعاتی آثار استاد مطهری
در صورتی که به مطالعه آثار استاد مطهری علاقه‌مند بوده و تمایل دارید سیر مطالعاتی مشخصی را در این راستا طی کنید، می‌توانید به بخش مسیرهای مطالعاتی مراجعه نموده و طبق نقشه راه موجود در هر صفحه عمل کنید.
یکی از خدمات ارائه شده در وبسایت انتشارات صدرا، ارائه سیر مطالعاتی شهید مطهری است که در پی آن، مجموعه‌ای از کتاب‌ها و منابع به‌صورت منظم و با یک ترتیب مشخص برای مطالعه در یک موضوع خاص، توسط این انتشارات پیشنهاد می‌شود. این مسیرها در واقع یک نقشه راه برای علاقه‌مندان به مطالعه است تا بتوانند به صورت هدفمند و گام‌به‌گام به عمق یک موضوع نفوذ کنند.
از مزایای مطالعه طبق مسیرهای مطالعاتی می‌توان به انتخاب بهترین کتاب برای شروع و ادامه یک موضوع، مطالعه منظم و هدفمند، درک عمیق‌تر از محتوای هر کتاب و… اشاره نمود.
از جمله این موارد می‌توان به مسیر مطالعه کتاب‌های فلسفه، مسیر مطالعه کتاب‌های اقتصاد، مسیر مطالعه کتاب‌های تفسیر، مسیر مطالعه کتاب‌های فلسفه تاریخ، مسیر مطالعه کتاب‌های آشنایی با علوم اسلامی، مسیر مطالعه کتاب‌های تاریخ، مسیر مطالعه کتاب‌های گفتار ها، مسیر مطالعه کتاب‌های اصول عقاید، مسیر مطالعه کتاب‌های حقوق زن، مسیر مطالعه کتاب‌های اجتماعی و سیاسی، مسیر مطالعه کتاب‌های سیره معصومین و بزرگان، مسیر مطالعه کتاب‌های اخلاق، تربیت و عرفان اشاره نمود.