مقالات فلسفی (نسخه چاپی)

• منطق قرآن در مسألۀ حیات
• منطق متداول مادیون و الهیون در مسألۀ (حیات و تکامل)
• مقایسۀ منطق متداول با منطق قرآن در مسألۀ (حیات و تکامل)
• علت تفاوت این دو منطق
• نفوذ یک فکر یهودی در میان متکلمین مسلمان
• حدود توانایی علم در مسألۀ حیات

• خلاصه ای از دو مقالۀ گذشته دربارۀ حیات
• رابطۀ توحید و تکامل
• منشأ توهم تضاد بین فکر توحید و تکامل
• فرضیه های مختلف در مسألۀ (خلقت موجودات زنده و تکامل)
• تفسیرهای غیر علمی از تجربیات علمی
• نقش تورات در طرز فکر دانشمندان غربی نسبت به تکامل

• مقدمه (بحث تاریخی پیرامون سؤالات ابوریحان از ابن سینا)
• مقام فلسفی ابوریحان
• ابوریحان یا بوعلی

• سؤال اول: چرا فلک بی وزن است؟
• جواب سؤال و جواب اول
• بوعلی و قانون (جبر) در حرکت
• سؤال دوم: به چه دلیل آسمان کون و فساد نمی پذیرد؟
• جواب سؤال دوم
• بررسی سؤال و جواب دوم
• تضاد میان مسألۀ قدم زمانی عالم و مخلوقیت آن
• سؤال سوم: چرا ارسطو جهات را منحصر در شش جهت می داند؟
• جواب سؤال سوم
• بررسی سؤال و جواب سوم
• سؤال چهارم: چگونه می توان از اشکالات ناشی از قبول یا انکار جزء لا یتجزّی رهایی جست؟
• جواب سؤال چهارم
• بررسی سؤال و جواب چهارم
• سه نظریۀ اساسی در ماهیت جسم
• ریشۀ اشکال ابوریحان در رد جزء لا یتجزّی و پاسخ آن
• مسألۀ (آن) و وجود جزء لایتجزّی در زمان
• چهار نظریه دربارۀ حرکت

• سؤال اول: معنی عقل بالقوه چیست؟
• جواب سؤال اول
• بررسی سؤال و جواب اول
• پاسخ صحیح را جز در فلسفۀ صدرایی نمی توان یافت
• سؤال دوم: آیا پس از فعلیت، استعداد از بین می رود؟
• جواب سؤال دوم
• بررسی سؤال و جواب دوم
• تفکیک معانی (امکان)
• سؤال سوم: چگونهنفس پس از مفارقت از بدن از قوّه خیال بی نیاز می گردد؟
• جواب سؤال سوم
• بررسی سؤال و جواب سوم
• سؤال چهارم: آیا عقل فعال، منفعل هم است؟
• جواب سؤال چهارم
• بررسی سؤال و جواب چهارم
• سؤال پنجم: آیا قوۀ عاقله بسیط کامل نیست؟
• جواب سؤال پنجم
• بررسی سؤال و جواب پنجم
• سؤال ششم: چگونه عقل صور خیالیه را مطالعه می کند؟
• پاسخ سؤال از سوی نگارنده
• سؤال هفتم: چه فرقی هست میان عروض (معقولات) و عروض (وجود و وحدت)؟
• جواب سؤال هفتم
• بررسی سؤال و جواب هفتم
• تجّرد نفس
• سؤال هشتم: چه برهانی بر تجرّد عقول فعّاله هست؟
• جواب سؤال هشتم
• بررسی سؤال و جواب هشتم

• تضاد و تصادم، اساس تکاملها
• نقش تضاد در ترکیب اجزای عالم
• تعریف دیالکتیک: سازش تناقضها
• نظریۀ فلاسفۀ اسلامی در تحلیل مفهوم (شدن)
• وحدت هستی و نیستی در (شدن) و (صیرورت)
• ماهیت قضیۀ سالبه
• عدم به اعتبار اصلی نفس الامریّت ندارد
• اعتبار دوم عدم
• نوع آمیختگی هستی و نیستی در حرکت ، انتزاعی و تحلیلی است نه عینی
• کدام اعتبار عدم، نقیض وجود است؟
• اختلاف نظر فلاسفۀ اسلامی با فلاسفۀ غربی در مسألۀ (شدن)
• نقش تضاد در تغییر و حرکت و تکامل
• انواع تقابل
• تضاد فلسفی
• پیدایش سه نظریه در طول تاریخ فلسفه دربارۀ ناسازگاری به معنی دوم:
• نظریۀ اول: ناسازگاریها امری عرضی و سطحی است
• نظریۀ دوم: نابجا بودن تضاد ها و کمال مطلوب نبودن جهان
• نظریۀ سوم: اصیل بودن ناسازگاریها و مؤثر بودن آنها در تکامل
• ناسازگاریها منشأ تنوع،تکامل، ترکیب، زیبایی و اعتلا هستند
• توضیح نقش مثبت تضادها
• سازگاری (میل ترکیبی) در عین ناسازگاری
• تضاد، زمینه ساز حرکت
• بحث حرکت
• نظریات گوناگون پیرامون حرکت:
• نظریۀ اول: نظریۀ البائیان
• نظریۀ دوم: نظریۀ انمیسم
• نظریۀ سوم: نظریۀ ارسطو
• تعمیم قوه و فعل در اعراض اشیاء
• نظریۀ چهارم: نظریۀ ملاصدرا
• (حرکت) در فلسفۀ جدید غرب
• جریان اندیشۀ تضاد و حرکت در شرق و غرب
• علت (رسیدن) نه علت (رساندن)
• توجیه (حرکت) در مغرب زمین
• توضیح جهان از راه ضرورت منطقی
• دیالکتیک: سیر از دلیل به نتیجه در ذهن و عین
• ایراد های نظریۀ هگل
• شاگردان هگل

• هدف فلسفه و عرفان دربارۀ انسان
• موضوع فلسفه و عرفان
• وحدت و کثرت در فلسفه و عرفان
• مسأله علیت
• نظریۀ (خلق جدید) عرفا
• حرکت جوهری در کلام عرفا
• تفاوت معنای اصطلاحات عرفا با فلاسفه
• تشبیه یا تنزیه
• وحدت وجود

• علت عجز بوعلی از حل برخی مسائل الهی
• علت مشکل بودن تحقیق در تاریخ فلسفۀ اسلامی
• دسته بندی مسائل فلسفی از نظر سیر تاریخی
• ۱. مسائلی که به صورت اولیه باقی مانده است
• ۲. مسائلی که برهان آنها تغییر کرده یا بر آن افزوده شده است
• ۳. مسائلی که از ابهام خارج گردیده است
• ۴. مسائلی که برای اولین بار در جهان اسلام طرح شده است
• اشتباه مرحوم فروغی در فهم (وحدت وجود)
• نقش تخریبی متکلمین در فلسفه
• نزدیک شدن فلسفۀ مشّاء و اشراق و عرفان توسط ملاصدرا
• تأثیر عمیق معارف قرآنی بر فلسفه
• غزالی یک فیلسوف بزرگ اسلامی نیست
• انتساب غلط برخی مسائل به گذشتکان توسط حاجی سبزواری

• (حدوث دهری) میرداماد
• رشتۀ عرضی و طولی موجودات
• اثبات حرکت قطعی
• تقسیم وجود به نفسی و رابطی و رابط

• حل اختلاف مشاء و اشراق و عرفان توسط ملاصدرا
• فلسفۀ صدرا ابتکاری است نه اقتباسی
• ارکان فلسفۀ ملاصدرا:
• ۱. اصالت وجود
• ۲. وحدت وجود
• ۳. وجود ذهنی
• ۴. امکان فقری
• ۵. مناط احتیاج به علت
• ۶. نحوۀ ارتباط معلول به علت
• ۷. حرکت جوهری
• ۸. رابطۀ ثابت با متغیر

• تکامل بشر در رهایی از شرایط مادی است
• ارتباط جهان بینی با ایدئولوژی
• اصالت وجود
• بحث حرکت
• اصل (ماده و صورت) و تکامل
• مسألۀ اتحاد نفس و بدن
• مسألۀ کلیات
• مسألۀ اتحاد عاقل و معقول

• علم از اقسام وجود است
• ارزش و اعتبار علم
• تنها راه به سوی رئالیسم
• تاریخچۀ بحث وجود ذهنی
• مواضع طرح بحث وجود ذهنی در حکمت اسلامی
• نقش تخریبی متکلمین در مسأله
• سهم عرفا
• اقوال وجود ذهنی:
• ۱. نظر ماهوی
• ۲. نظر اضافه (اشعری و فخری رازی)
• ۳. نظر اشباح
• اصول اقوال دربارۀ حقیقت علم

• علاقه مندی بشر به این موضوع
• طرح مسألۀ (خدا و جهان دیگر)
• مثال زمان

• تفاوتهای بعد پنجم (بعد معنوی) با سایر ابعاد
• نقش و محدودۀ علوم حسی در خداشناسی
• سخن گفتن انسان نمونه ای از خلقت عالم
• چرا با اینکه خداشناسی فطری است، دربارۀ آن وحدت نظر وجود ندارد

• دلیل اول: صرف الوجود اقتضای وحدت دارد
• معنی صرف الوجود بنا بر اصالت ماهیت یا اصالت وجود
• اشکال وارد بر سخن حاجی سبزواری
• اشکال صدر المتألّهین بر برهان صرف الوجود
• برهان دوم
• اشکال بر این برهان
• برهان سوم
• برهان چهارم
• برهان پنجم
• برهان ششم
• برهان هفتم
• برهان هشتم
• برهان نهم
• برهان (فرجه) در حدیث کافی
• سه مقدمۀ فلسفی منطوی در روایت حضرت صادق (ع)