مبانی و نوآوری های فقهی شهید آیت‌الله مطهری (نسخه چاپی)

• فصل اول: مبانی طبیعی حقوق اسلامی
• ۱-۱-۲. مقدمه
• ۲-۱-۲. کلیات:
• الف ـ حق و انواع آن
• ب ـ حقوق طبیعی
• چ ـ تفاوت حقوق طبیعی با حقوق موضوعه، مالکیت طبیعی، مالکیت اعتباری و حق اعتباری
• د ـ تحول اندیشه ها در بحث مبانی حقوق در دنیای غرب
• ۳-۱-۲. مبانی نظری حقوق اسلامی از دیدگاه استاد مطهری
• الف . فطرت
• ب. ۱. حق عقل
• الف. ۲. اصالت فطرتهای انسانی
• ب. اصل غائیت
• ج. اصل هماهنگی نظام تکوین و تشریع
• د. اصل همدوشی حق و تکلیف
• ۴-۱-۲. لوازم و نتایج این نظریه
• نتایج:
• ۱. حقوق و مسائل زن
• ۲. مبنانی طبیعی مالکیت و تصرف در مال
• ۳. مبنانی طبیعی قواعد فقهی
• ۴. مبنانی طبیعی حقوق نسلهای گذشته و آینده
• ۵. مبنای طبیعی حقوق جامعه
• ۶. مبنای طبیعی اصل عدالت
• ۷. مبنای طبیعی حقوق بشر
• ۸. مبنای طبیعی حقوق طبیعت و حیوانات
• ۹. حقوق در تربیت اسلامی
• فصل دوم: اصل عدالت
• ۱-۲-۲. ریشه طرح بحث عدل در دنیای اسلام
• ۲-۲-۲. مفهوم عدالت
• ۳-۲-۲. تقسیمات عدل
• ۴-۲-۲. رابطه حق و عدالت
• ۵-۲-۲. ضرورت و ارزش عدالت اجتماعی
• ۶-۲-۲. عدالت به عنوان قاعده فقهی: روح قانون و رکن اساسی تقنین اسلامی
• ۷-۲-۲. کاربردهای قاعده در آثار استاد مطهری:
• ۱. عدم تشابه حقوق زن و مرد در اسلام مطابق اصل عدالت و حقوق فطری است
• ۲. قانون طلاق در اسلام مخالف اصل عدالت است
• ۳. تفسیر مالکیتها بر اساس حقوق طبیعی و عدالت
• ۴. حیله های ربا (و به طور حیله های شرعی) مخالف اصل عدالت است
• ۸-۲-۲. مستندات قاعده عدالت
• ۹-۲-۲. نظام و روشمندی، شرط اجرای عدالت
• فصل سوم: حق عقل
• ۱-۳-۲. حجیّت عقل در اسلام
• ۲-۳-۲. تعقل در میان مسلمین
• ۳-۳-۲. حق عقل
• ۴-۳-۲. تعارض و تزاحم حکم عقل و شرع
• ۵-۳-۲. مثالهایی از حکم مستقل عقل در آثار استاد مطهری:
• ۱. ادراک ضرورتها
• ۲. اصل ضدیت با ضد عقل ها
• ۳. وجوب تأمین غرض شارع
• ۴. استحسانات عقلی
• ۶-۳-۲. رابطه تعقل و تعبد
• فصل چهارم: فلسفه احکام
• ۱-۴-۲. اهمیت توجه به فلسفه در استنباط احکام الهی
• ۲-۴-۲. فلسفه احکام جزایی اسلام:
• ۱. فلسفه کلی احام جزایی اسلام
• ۲. شرایط اجرای احکام جزایی اسلام
• ۳. علل وقوع جرم
• ۴. نمونه هایی از احکام جزایی اسلام در آثار استاد مطهری:
• الف. قصاص
• ب. کیفر دزدی
• ج. کیفر گناهان جنسی
• فصل پنجم: احکام ولایی و اختیارات حاکم اسلامی
• ۱-۵-۲. اهمیت و جایگاه مباحث حکومت
• ۲-۵-۲. دین و حکومت (دیانت و سیاست)
• ۳-۵-۲. ضرورت حکومت و جایگاه آن در اسلام
• ۴-۵-۲. شکل حکومت در اسلام
• ۵-۵-۲. اهداف حکومت
• ۶-۵-۲. ملاک مشروعیت حاکم
• ۷-۵-۲. ولی فقیه و شیوه تعیین آن
• ۸-۵-۲. شیوه عمل (اعمال ولایت) ولی فقیه
• ۹-۵-۲. جایگاه مقام ولایت در زعامت
• ۱۰-۵-۲. تفاوت مقام مرجعیت و ولایت در زعامت
• ۱۱-۵-۲. شرایط قانون گذاری و مجریان در حکومت اسلامی
• ۱۲-۵-۲. اختیارات حاکم اسلامی
• ۱۳-۵-۲. حدود اختیارات حاکم اسلامی
• ۱۴-۵-۲. مثالهایی از احکام حکومتی و اختیاراتی حاکم اسلامی
• ۱۵-۵-۲. تزاحم احکام جکومتی با احکام اولیه
• ۱۶-۵-۲. غایت حکم حکومتی
• فصل ششم: نقش زمان و نیازهای آن در استنباط احکام الهی
• ۱-۶-۲. تحریر محل بحث
• ۲-۶-۲. اسلام: یک ایدئولوژی جامع، ثابت و نسخ ناپذیر
• ۳-۶-۲. مسئله خاتمیت و مقتضیات زمان
• ۴-۶-۲. اسلام و مقتضیات زمان
• ۱.مقتضیات زمان
• ۲.اسلام:
• ۱.بحث کلی در مورد قوانین اسلامی
• ۲. جزئیات بحث و مثالها
• الف. ویژگیهای کلی قوانین اسلامی:
• ۱. عوامل تصفیه فکری
• ۲. وابستگی به فطرت
• ۳. مبنای قوانین اسلامی
• ب.ویژگیهای کاربردی قوانین اسلامی:
• ۱. توجه به روح و معنی و بی تفاوتی نسبت به قالب و شکل
• ۲. قوانین ثابت برای احتیاجات ثابت و قوانین متغیر برای احتیاجات متغیر مثالها
• ۳. باب تزاحم و مسئله اهم و مهم
• مثالهای باب تزاحم
• ۴. پذیرش ورود عقل در حریم دین و جایگاه آن در استنباط احکام اسلامی
• ۵. قوانین کنترل کننده (قواعد حاکمه)
• ۶. اختیارات حاکم شرعی
• ۷. اجتهاد پذیری
• ۵-۶-۲. دو نکته
• نکته اول: نقد هایی بر استاد مطهری
• تکته دوم: بررسی مفاد حدیث استعلا،

• فصل اول: اجتهاد
• ۱-۳-۳. اهمیت و ضرورت اجتهاد در عصر خاتم و وظیفه عالمان دینی
• ۲-۳-۳.اقسام اجتهاد:
• الف. اجتهاد مشروع (غیر قیاسی)
• ب. اجتهاد ممنوع (قیاسی)
• ۳-۳-۳. اقسام تقلید: مشروع و ممنوع
• ۴-۳-۳. اجتهاد واقعی
• ۵-۳-۳. زمینه های پیدایش اجتهاد از نظر استاد مطهری
• ۶-۳-۳. اجتهاد در عصر ائمه (ع)
• ۷-۳-۳. حریت در اجتهاد
• 8-3-3. اخبارگیری
• 9-3-3. تخطئه و تصویب در اجتهاد
• 10-3-3.نسبیت اجتهاد
• 11-3-3.استعداد پایان ناپذیر منابع اجتهاد (قرآن و سنت)
• 12-3-3. پیشنهاد های کار ساز و راهگشا
• فصل دوم: مسائل اقتصادی
• ۱-۱-۳. طرح نظام اقتصادی اسلام
• ۲-۱-۳. مالکیت
• ۱. حدود مالکیت اجتماعی که سه صورت دارد:
• الف. مالکیت محصولات طبیعی و مواد طبیعت
• ب. مالکیت محصولات مشترک طبیعت و کار انسان
• ۲. آثار مالکیت در فقه اسلامی
• ۳. مالکیت زمین
• ۴. مالکیت دولت
• ۵. فلسفه ارث در اسلام
• ۳-۱-۳. ماهیت سرمایه داری
• الف. علت ارزش و تفاوت آن
• ب. علت ارزش اضافی
• ج. ماهیت سرمایه داری از دیدگاه استاد مطهری
• آیا چنین منبعی می تواند مملوک شخصی باشد یا حتماً باید مانند منابع عمومی طبیعی در اختیار عموم باشد؟
• د. نقدی بر نظریه استاد مطهری
• ۴-۱-۳. مسائل ربا:
• ۱. ربای قرضی و فلسفه حرمت آن
• ۱-۱. نظریه مختار (اصطناع معروف)
• ۲-۱. نظریه استاد مطهری: ماهیت قرض ابا دارد از ربا
• ۱-۲-۱. از نظر طبیعت حقوقی و تجزیه و تحلیل عقلی
• ۲-۲-۱. از نظر ادلّه شرعی
• ۲. تعمیم حرمت ربا به قرضهای تولیدی
• ۳. تفاوت قرض با دیگر فعالیتهای اقتصادی
• ۱-۳. ماده نقض ها
• ۴. ربای معاملی
• ۵.ربا در معدودات
• ۶.ربا در فروع اصل واحد
• ۷. تفاوت بیع و ربا در قرآن
• ۸. (بیع دین علی من هو علیه)
• ۹. بررسی راههای فرار و رهایی از ربا (حیل ربا):
• الف. استدلال و دلیل عقلی
• ب.دلیل نقلی
• ۱۰. ربای دولت
• ۱۱. حیله ربا در صرافی
• ۵-۱-۳. مسئله بانک:
• الف. بررسی موردی عملیات بانکی از نظر انطباق با موازین شرعی
• ۱. حساب جاری
• ۲. سپرده و پس انداز (غیر حساب جاری)
• ۳. جوائز بانکی
• ۴.اوراق قرضه
• ۵. تضمین سهام از طرف بانک
• ۶. وام مسکن با اقساط طویل المده
• ۷. وامهای تولیدی و سرمایه گذاری
• ب. ضرورت بانک
• ب.۱. بررسی راه حلهای پیشنهاد شده
• ب.۲. راه حلهای پیشنهادی استاد مطهری برای حل مسئله بانک
• دو نکته
• ۱. قرض الحسنه در قرآن
• ۲. لزوم نگرش سیستمی
• ۶-۱-۳. بررسی فقهی بیمه:
• الف. ماهیت فقهی بیمه
• ب. بررسی مشروعیت اقسام بیمه
• فصل سوم: حقوق و مسائل زن در آثار استاد مطهری
• ۱-۲-۳. اصول و مبانی مطالعه در حقوق زن
• ۲-۲-۳. تبیین برخی مسائل حقوق زن در آثار استاد مطهری:
• ۱. مسئله تشابه و تساوی حقوق زن و مرد
• ۲. فلسفه خواستگاری مرد از زن
• ۳. بررسی مسئله کفائت در ازدواج
• ۴. استقلال زن (مسئله ولایت در ازدواج)
• ۵. ماهیت خانواده و ازدواج
• ۶. فلسفه زندگی خانوادگی
• ۷. تقدس نکاح
• ۸. حکومت و ریاست خانواده ـ نشوز و تأدیب
• ۹. توالد و تناسل، عقیم کردن، پیشگیری و سقط جنین
• ۱۰. فلسفه ازدواج موقت
• نکات قابل توجه درباره نکاح منقطع
• ۱۱. مهر و فلسفه آن
• فلسفه مهر در روایات
• ۱۲. نفقه و فلسفه آن
• ۱۳. فلسفه ارث متفاوت زن و مرد در اسلام
• ۱۴. فلسفه حق طلاق
• ۱۵. طلاق قضایی
• ۱۶. احکام و فلسفه قانون محلّل
• ۱۷. احکام عده و فلسفه آن
• ۱۸. فلسفه تعدد زوجات
• ۱۹. لزوم رعایت عدالت و عدم جواز تفضیل بین زوجات
• ۲۰. مسئله حجاب
• مقدمه:
• ۱. پوشش یا حجاب
• ۲. سیمای حقیقی مسئله پوشش
• ۳. لزوم بیان فلسفه پوشش
• ۱-۲۰. مباحث کلامی و جامعه شناسی (مباحث عقلی) مسئله پوشش:
• ۱. پیدایش حجاب
• ۲. فلسفه پوشش در اسلام
• ۳. پاسخ به ایراد های حجاب
• ۲-۲۰. بررسی آیات حجاب
• ۳-۲۰. بررسی فقهی حدود پوشش
• ۱. ادله عدم وجوب پوشش وجه و کفین
• ۲. نقد و بررسی ادله مخالف
• الف. سیره مسلمین
• ب. ملاک
• ج. روایت
• د. خواستگاری
• ه. آیه (جلباب)
• ۳. بررسی فتواها
• ۲۱. مسئله شنیدن صدای زن
• ۲۲. مسئله دست دادن زن و مرد اجنبی
• ۲۳. شرکت زن در مجامع
• ۲۴. زن و مشاغل اجتماعی
• ۲۵. گواهی و شهادت زن
• ۲۶. قضاوت زن
• ۲۷. مرجعیت زن
• ۲۸. حق حکومت و ولایت (دخالت در امور سیاسی) برای زن
• الف. ادله موافقین
• ب. ادله مخالفین
• ۲. روایات
• ۳. سیره پیامبر اکرم (ص) و سایر مسلمین
• ۲۹. حق انتخاب حاکم توسط زن
• ۳۰. ازدواج ابتدایی مسلمان با غیر مسلمان (کافر حربی و کتابی)
• ۳۱. اختلاف زوجین (شقاق) و حاکمیت
• ۳۲. پاره ای از مسائل حقوق زن که از نظر استاد مطهری باید مورد بررسی و تحقیق قرار گیرد
• ۳۳. آموزه های غلط درباره زن در فقه و اجتماع ما
• فصل چهارم: جنگ و صلح (بررسی مشروعیت جهاد و موارد آن)
• ۱-۴-۳. ایراد به قانون جهاد و ضرورت بررسی و پاسخ به آن
• ۲-۴-۳. سیمای جهاد در آیات قرآن
• ۳-۴-۳. بررسی نسخ در آیات جهاد
• ۴-۴-۳. اقسام جهاد و دفاع
• ۵-۴-۳. جهاد ابتدایی در مورد توحید و ارزشهای معنوی
• ۶-۴-۳. جنگ با اهل کتاب (ماهیت جزیه و فلسفه آن)
• ۷-۴-۳. جهاد با منافقین
• ۸-۴-۳. موارد جهاد در فقه شیعه از نظر استاد مطهری
• ۹-۴-۳. صلح در فقه شیعه
• ۱۰-۴-۳. اسلام، دین صلح یا جنگ؟
• ۱۱-۴-۳. استخدام وسیله نامشروع در جهاد
• ۱۲-۴-۳. آداب جهاد
• ۱۳-۴-۳. علت پیروزیها و شکستهای مسلمین در جنگها
• ۱۴-۴-۳. استراتژی دعوت در اسلام
• ۱۵-۴-۳. وجوب کسب علوم و تسلیحات نظامی
• ۱۶-۴-۳. احسان به کافر و تقویت دشمن
• ۱۷-۴-۳. نبردهای پیش برندۀ تاریخ
• فصل پنجم: امر به معروف و نهی از منکر یا اصطلاحات اجتماعی
• ۱-۵-۳. تعریف و جایگاه آن
• ۲-۵-۳. امر به معروف و نهی از منکر در قرآن کریم
• ۳-۵-۳. امر به معروف ونهی از منکر در روایات
• ۴-۵-۳. گستره و محدوده امر به معروف و نهی از منکر
• ۵-۵-۳. مراحل و اقسام امر به معروف و نهی از منکر
• ۶-۵-۳. کارنامه مسلمین در باب امر به معروف و نهی از منکر
• ۷-۵-۳. شرط بصیرت و آگاهی (احتمال تأثیر و عدم ترتب مفسده)
• ۸-۵-۳. مرز امر به معروف و نهی از منکر

• فصل اول: کلیاتی درباره فقه
• ۱-۱-۴. پیدایش فقه و اجتهاد
• ۲-۱-۴. جایگاه فقه در علوم اسلامی
• ۳-۱-۴. تفاوت فقه جعفری با مذاهب فقهی دیگر
• ۴-۱-۴. فقه و فقها در زمان امام صادق(ع)
• ۵-۱-۴. فقهای ایرانی
• ۶-۱-۴. فقه در حکومت جهانی حضرت مهدی (ع)
• ۷-۱-۴. مسائل خلافی فقهی بین شیعه و سنی
• ۸-۱-۴. بیماریهای فقه شیعه
• ۹-۱-۴. ناخالصیهای فقه شیعه
• ۱۰-۱-۴. فقه و عرفان
• ۱۱-۱-۴. فقه و اخلاق
• فصل دوم: مبادی احکام فقهی
• ۱-۲-۴. سماحت و سهولت اسلام و فلسفه تکالیف دشوار
• ۲-۲-۴. مسئولیت و تکلیف
• الف. شرایط عمومی تکلیف
• نکته. شرط وجوب و شرط وجود
• ب. شرایط عمومی صحت
• دو نکته:
• نکته اول: نسبت و رابطه بین شرایط عمومی تکلیف و شرایط عمومی صحت
• نکته دوم: تفاوت اضطرار و اکراه (اضطرار در فقه اسلامی)
• ۳-۲-۴. جاهل قاصر و مقصر
• فصل سوم: عبادات
• ۱-۳-۴. نیت و قصد قربت
• نکته: فکر و نیت گناه و ثواب
• ۲-۳-۴. انواع عبادات
• فصل چهارم: فلسفه برخی از احکام و عبادات
• ۱-۴-۴. فلسفه حرمت گناهان
• ۲-۴-۴. اثر تربیتی عبادات: نماز و فلسفه احکام نماز
• ۳-۴-۴. فلسفه نماز جماعت و جمعه
• نکته: حکم شرکت در نماز جمعه
• ۴-۴-۴. نماز خوف
• ۵-۴-۴. ارغام انف در نماز
• ۶-۴-۴. اختلاف شیعه و سنی در مورد قرائت سوره در نماز
• ۷-۴-۴. اختلاف شیعه و سنی در مورد جزئیت (بسم الله الرحمن الرحیم)
• ۸-۴-۴. فلسفه حج و مناسک آن
• ۹-۴-۴. مباحث خمس و فلسفه احکام آن:
• الف. تشریع خمس و اختلاف شیعه و سنی در این باره
• ب. اثبات درستی عقیده شیعه
• ج. فلسفه وضع و تشریع سهم امام
• د. فلسفه سهم سادات
• ۱۰-۴-۴. مصارف فی ء و فلسفه آن
• ۱۱-۴-۴. فلسفه انفاقات
• ۱۲-۴-۴. فلسفه حرمت تکدی گری
• فصل پنجم: معاملات
• ۱-۵-۴. مال و ثروت در فقه
• ۲-۵-۴. معامله نسیه در فقه
• ۳-۵-۴. اصاله الحلیه در معاملات
• ۴-۵-۴. مکاسب محرمه
• ۵-۵-۴. فلسفه حرمت اسراف، تبذیر، استفاده نامشروع و اعدام ثروت و حرمت خود کشی و انتحار
• ۶-۵-۴. فلسفه حرمت بیعهای قبل القبض (واسطه گری)
• ۷-۵-۴. مالکیت دولت در فقه
• ۸-۵-۴. معاملات در فقه: عقد و ایقاع
• ۹-۵-۴. فرق بین عقد و ایقاع
• ۱۰-۵-۴. ایجاب و قبول
• ۱۱-۵-۴. ضرورت ایجاب و قبول در عقد ها
• ۱۲-۵-۴. آیا معامله صحیحی باید داخل در یکی از ابواب فقه باشد؟
• ۱۳-۵-۴. اقسام مسئولیتهای مالی در فقه اسلامی:
• ۱. دیه بر عاقله (مسئولیت عاقله)
• ۲. دیه بر معتق (مسئولیت معتق)
• ۳. ضمان جریره (مسئولیت ضامن جریره)
• ۴. امام (مسئولیت امام یا حکومت اسلامی)
• ۵. مسئولیت غاصب
• ۶. مسئولیت در عقد فاسد
• ۷. مسئولیت امین (ید امین)
• ۸. ضمان (مسئولیت ضامن)
• ۹. مسئولیت در اتلاف (قاعدۀ اتلاف)
• ۱۴-۵-۴. شرکت از نظر فقه اسلامی
• ۱۵-۵-۴. فلسفه حرمت کفن فروشی
• ۱۶-۵-۴. اعانت به اثم
• ۱۷-۵-۴. احسان به کافر
• ۱۸-۵-۴. اجرت گیری در طبابت
• فصل ششم: برخی احکام و موضوعات فقهی دیگر
• ۱-۶-۴.آیین زردشت از نظر فقه اسلامی
• ۲-۶-۴. استخدام وسیله باطل (مسئله تترّس در فقه)
• ۳-۶-۴. استحاله و انقلاب
• ۴-۶-۴. (الغاء خصوصیت ـ عرف)
• ۵-۶-۴. امانت
• ۶-۶-۴. بدعت
• ۷-۶-۴. بردگی و فلسفه آن در اسلام
• ۸-۶-۴. پرورش جسم و حرمت استعمال مواد مضر برای بدن
• ۹-۶-۴. تشریع میت مسلمان
• ۱۰-۶-۴. تقیه
• ۱۱-۶-۴. دروغ مصلحت آمیز و توریه
• ۱۲-۶-۴. کتمان و محافظه کاری
• ۱۳-۶-۴. (رشد) در فقه
• ۱۴-۶-۴. ریش تراشی
• ۱۵-۶-۴. شهادت به علم
• ۱۶-۶-۴. قیام به شهادت
• ۱۷-۶-۴. عدالت و مروت
• ۱۸-۶-۴. عناوین اولیه و عناوین ثانویه
• ۱۹-۶-۴. عهد
• ۲۰-۶-۴. غلاه و نواصب در فقه
• ۲۱-۶-۴. غیبت و مسائل آن
• ۲۲-۶-۴. فریضه علم در فقه اسلامی
• ۲۳-۶-۴. فلسفه حرمت گوشت خوک
• ۲۴-۶-۴. فلسفه حرمت مسجد و بقاء متبرکه و اولیاء الله
• ۲۵-۶-۴. مباح در علم اصول
• ۲۶-۶-۴. موسیقی و غنا و لهو
• ۲۷-۶-۴. نذر، قسم و سوگند
• ۲۸-۶-۴. نشر کتب ضلال
• ۲۹-۶-۴. هجرت در فقه
• ۳۰-۶-۴. ولایت از قبل جائر (پذیرش پستهای حکومت ضالم) یا همکاری با آن
• ۳۱-۶-۴. یک ایراد مهم و اساسی بر علم اصول