جامعه و تاریخ (نسخه چاپی)

• تاریخ چیست ؟
• تعریفهای گوناگون از تاریخ:
1. علم به وقایع و حوادث و اوضاع انسانها در گذشته
2. علم به قواعد و سنن حاکم بر زندگیهای گذشته
3. فلسفۀ تاریخ، علم به "شدن" جامعه ها
• پاسخ به پرسش فوق
• سودمند بودن علم تاریخ در هر سه معنی و مفهوم خود
• تاریخ علمی
1. اعتبار و بی اعتباری تاریخ نقلی
2. علّیت در تاریخ
• اکثر جامعه شناسان اصل علّیت و آزادی را غیر قابل جمع دانسته اند
• آزادی انسانی جز با نظریۀ " فطرت" قابل تصور نیست
• "بینی کلئوپاترا" ضرب المثل حوادث تاریخی تصادفی
• نقش حوادث تصادفی به کلیت و ضرورت تاریخ زیان نمی رساند
3. آیا طبیعت تاریخ مادی است؟
• نظریۀ "ماتریالیسم تاریخی"
• مبانی نظریۀ مادیت تاریخ:
1. تقدم ماده بر روح
2. اولویت و تقدم نیازهای مادی بر نیاز های معنوی
3. اصل تقدم کار بر اندیشه
4. تقدم وجود اجتماعی انسان بر وجود فردی
5. تقدم جنبۀ مادی جامعه بر جنبه های معنوی آن
• نتایج:
1. بهترین و مطمئن ترین راه برای تحلیل و شناخت حوادث تاریخی و اجتماعی، بررسی بنیاد های اقتصادی آنهاست
2. قانون حاکم بر تاریخ، قانون جبری و لایتخلف و بیرون از ارادۀ انسانهاست
3. هر دورۀ تاریخی با دورۀ دیگر از نظر ماهیت و نوعیت، مختلف است
4. رشد ابزار تولید سبب شد که در فجر تاریخ، مالکیت اختصاصی به وجود آمد
5. خاستگاه رهبران انقلابی و پیشرو و مجاهد، جبراً و لزوماً طبقۀ استثمار شده است
• انتقادها
1. بی دلیلی
2. تجدید نظر پایه گذاران
3. نقض تطابق جبری زیربنا و روبنا
4. عدم تطابق پایگاه طبقاتی و پایگاه ایدئولوژیک
5. استقلال رشد فرهنگی
6. ماتریالیسم تاریخی خود را نقض می کند
• اسلام و مادیات تاریخی
• منطق اسلام و ماتریالیسم تاریخی، در دو قطب مخالف
• طرح نظریۀ توجیه مادیت تاریخ از نظر قرآن:
1. با مطالعۀ آیات اجتماعی قرآن، نوعی حالت دو قطبی از نظر قرآن در جامعه ها مشاهده می شود
2. قرآن مخاطبان خود را " ناس " قرار داده و "ناس" یعنی تودۀ محروم
3. قرآن تصریح می کند که رهبران، مصلحان،... و بالاخره پیامبران از میان تودۀ مردم بر می خیزند
4. ماهیت جنبش پیامبران در قرآن و جهت گیری اجتماعی آنها زیر بنایی است نه رو بنایی
5. قرآن منطق مخالفان پیامبران را در طول تاریخ با منطق پیامبران و پیروان آنها در برابر هم قرار می دهد
6. قرآن پیروزی نهایی را در مبارزه میان مستضعفان و مستکبران از آن مستضعفان می داند
انتقاد
قیام موسی علیه السلام مادیت تاریخ را نقض می کند
• اصالت روح از نظر قرآن و عدم تقدم ماده بر روح
• قرآن برای هدایت،ارشاد،...و استدلال منطقی ارزشو نیرو قائل است
• هیچ کتابی لغتی "ناس"را به معنی تودۀ محروم نگرفته است
• قرآن هرگز مدعی نیست که رهبران،مصلحان،... و شهیدان منحصراً از میان مستضعفان برمی خیزند
• انقلاب درونی، مقدم بر اصلاح اجتماعی
• منطق مستقل پیامبران، عدم پایبندی به سنن و عادات را ایجاب می کرده است
• قسمت اولِ بحث دربارۀ آیۀ استضعاف
• بررسی مفاد آیۀ استضعاف و آیۀ استخلاف
• قسمت دوم بحث دربارۀ آیۀ استضعاف
• مفاد آیۀ استضعاف عیناً مفاد آیۀ استخلاف است
• ریشۀ اصلی گرایش پاره ای روشنفکران مسلمان به مادیات تاریخی
• آنچه تعهد و مسئولیت می آفریند، وابستگی به خدا و وجدان انسانیت است
• اسلام اصل" تطابق خاستگاه و جهت گیری" را نمی پذیرد
• جهت گیری اسلام به سوی عدالت و مساوات و برابری است
• اشتباه وحشتناک دربارۀ خاستگاه مذاهب
• مذهب حاکم و مذهب محکوم
• معیارها
1. استراژی دعوت
• اخلاق در مکتب مسیحیت
• اخلاق در مکتب نیچه
• اخلاق در مکتب مارکسیسم
• اخلاق در مکتب اسلام
• آگاهیهای اسلامی در درجۀ اول از نوع تذکر به مبدأ و معاد است
• در درجۀ دوم، در تعلیمات اسلامی آگاهیهای انسانی دیده می شود
• در درجۀ سوم، آگاهی به حقوق و مسئولیتهای اجتماعی است
2. عنوان مکتب
3. شرایط و موانع پذیرش
4. تعالی و انحطاط جوامع
• عوامل مؤثر در اعتلالها و انحطاطها:
الف. عدالت و بی عدالتی
ب. اتحاد و تفرق
ج. اجرا یا ترک امر به معروف و نهی از منکر
د. فسق و فجور و فساد اخلاق
• تحول و تطور تاریخ
• نظریات گوناگون دربارۀ عامل محرّک تاریخ :
1. نظریۀ نژادی
2. نظریۀ جغرافیایی
3. نظریۀ قهرمانان
4. نظریۀ اقتصادی
5. نظریۀ الهی
• خلط مبحث
• نقش شخصیت در تاریخ