مسیر مطالعه کتاب‌های اخلاق، تربیت و عرفان (استاد شهید مطهری)
آزادی معنوی
اين كتاب مشتمل بر متن تنظيم شده پانزده سخنرانى استاد شهيد مطهری در ماه مبارك رمضان سال 1385 قمرى (1344 شمسى) در مسجد هدايت تهران است. استاد مطهرى در اين سخنرانيها به تفسير سوره نور مى‌پردازند و به تناسب آيات اين سوره، مسائل مربوط به روابط زن و مرد از نظر اسلام را خصوصاً در مقايسه با طرح و برنامه دنياى غرب در اين موضوع مورد بررسى قرار مى‌دهند.
تعلیم و تربیت در اسلام
رکن و عنصر اساسى بنیان خانواده و جامعه را تعلیم و تربیت تشکیل مى‌دهد. از این رو مکاتب فکرى اجتماعى گوناگون، موضع و دیدگاه خود را نسبت به این مسئله بیان کرده‌اند. استاد شهید مطهرى در این کتاب، تعلیم و تربیت را از منظر اسلام با توجه به مبانى و اصول مطرح در این مکتب توحیدى توضیح داده‌اند. از جمله موضوعاتى که در این کتاب مورد توجه قرار گرفته تربیت عقلانى و توأم بودن عقل و علم در مکتب اسلام است. تاریخچه «تعقل از نظر مسلمین» فصل مهمى از این کتاب است که بحث عقل را از حیث تاریخى مورد بررسى قرار مى‌دهد. فعل اخلاقى، کرامت نفس، ریشه الهامات اخلاقى، عوامل تربیت، از دیگر موضوعات اساسى در این کتاب مى‌باشد.
انسان کامل
این کتاب مجموعه‌اى است مشتمل بر سیزده جلسه سخنرانى که در سال 1353 شمسى ایراد شده است. استاد شهید مطهرى در این سخنرانی‌ها براى آنکه آشکار سازند اسلام یک دین جامع است و انسانِ اسلام انسانى است چند بعدى که همه دستورات این مکتب الهى را به طور هماهنگ به مورد اجرا مى‌گذارد، و براى آنکه جوانان مسلمان را از نگرش تک بعدى به اسلام مصون بدارند این بحث را مطرح کردند. البته نظر سایر مکاتب درباره «انسان کامل» نیز از جمله مکتب سوسیالیسم، مکتب اگزیستانسیالیسم، مکتب عرفان، مکتب عقل و... مورد نقد و بررسى قرار گرفته است. مطالعه این کتاب از نظر شناخت انسان نمونه و ایده‌آل اسلام که انسانى است که ارزش‌هاى انسانى را در حد اعتدال و بدور از افراط و تفریط داراست، براى همه زمان‌ها مفید و ضرورى است.
عرفان حافظ
این کتاب مجموعه‌اى است مشتمل بر پنج جلسه کنفرانس استاد شهید مطهری که در حدود سال 1350 هجرى شمسى در دانشکده الهیات و معارف اسلامى دانشگاه تهران ایراد شده است. این کتاب همچون دیگر آثار استاد نشان‌دهنده دقت و نکته‌سنجى ایشان در امر تحقیق است و به سبب موضوعش از حال و هواى لطیف عرفانى برخوردار مى‌باشد که بیانگر بعد عرفانى شخصیت استاد نیز هست. استاد مطهری در این کتاب ضمن معرفی شخصیت عرفانی حافظ، اصول جهان‌بینی عرفانی را نیز شرح داده‌اند.
فلسفه اخلاق
این کتاب مشتمل بر سیزده جلسه سخنرانى استاد شهید مطهری و داراى دو بخش است. در بخش اول ـ که مشتمل بر ده جلسه سخنرانی است و قسمت اعظم کتاب را تشکیل مى‌دهد ـ علاوه بر فلسفه اخلاق، درباره اخلاق اسلامى نیز بحث شده است. بخش دوم متشکل از سه سخنرانى تحت عناوین «اخلاق کمونیستى»، «مسئله خودى در اخلاق» و «معیار فعل اخلاقى» است. در فصل «اخلاق کمونیستى» مفهوم تکامل از نظر مارکسیسم و نیز آزادى و مساوات از دیدگاه این مکتب طرح و نقد گردیده است. در فصل «مسئله خودى در اخلاق» انواع «خود» و «خودپرستى» (خود شخصى، خود خانوادگى و خود ملى) و نیز نحوه مبارزه با آن‌ها بیان شده و فضایل اخلاقى از منظر مکتب اسلام مورد بررسى قرار گرفته است. در فصل «معیار فعل اخلاقى» ضمن تعریف فعل طبیعى و فعل اخلاقى و تمیز نهادن بین آن دو، معیار فعل اخلاقى از نظر متفکران و فیلسوفان غربى طرح و بررسى گردیده است.
فطرت
«فطرت» به تعبیر استاد شهید مطهری «امّ المسائل» معارف اسلامی است و بنابراین از اهمیت فوق‌العاده‌ای برخوردار می‌باشد. استاد مطهری در این کتاب ابتدا معناى «فطرت» و تفاوت آن را با «غریزه» و «طبیعت» روشن مى‌سازند. سپس نظریات گوناگون مطرح در خصوص چگونگى معلومات فطرى را طرح کرده، نظر قرآن را با ذکر آیاتى چند از کلام وحى ارائه مى‌نمایند. فصول بعدى کتاب به توجیه گرایش‌هاى مقدس و انسانى، تکامل اصالت‌هاى انسانى، مبنا و منشأ مذهب و نقد نظریات گوناگون در این باب اختصاص یافته است.
فطرت در قرآن
این کتاب تنظیم شده تقریرات یازده جلسه درس استاد شهید برای جمعی از طلاب فاضل حوزه علمیه قم در سال‌های 1356 و 1357 شمسی است. کتاب «فطرت در قرآن» سومین کتاب پس از کتاب‌های «شناخت از نظر قرآن» و «جامعه و تاریخ در قرآن» است که تحت عنوان کلی «معارف قرآن» منتشر می‌شود. البته بنا بر این بوده است که استاد شهید درس‌های دیگری را نیز با موضوعاتی مانند خدا در قرآن، معاد در قرآن و… تدریس نمایند که به علت تقارن زمانی با دوره جدید نهضت اسلامی در سال 1356، این درس‌ها ناتمام ماند.
فطرت و تربیت
تربیت به معنی واقعی یعنی رشد دادن استعدادهای درونی انسان. یعنی ما خودمان را به انسان‌ها تطبیق بدهیم، نه انسان‌ها را به امیال و اغراض خودمان تطبیق بدهیم؛ برویم ببینیم خدای متعال در نهاد انسان چه استعدادهایی قرار داده است؛ همان استعدادها را پرورش بدهیم. آنجا دیگر نه مسئله عادت دادن است نه عادت بازگرفتن؛ رشد دادن فطریات انسان است. صفحه 45 و 46 کتاب
گفتارهایی در اخلاق اسلامی
این کتاب مشتمل است بر پنج جلسه سخنرانی استاد شهید مطهری درباره برخى مفاهیم اخلاقى اسلام که مورد مناقشه مخالفان بوده است. کتاب در چهار بخش تنظیم شده است. بخش اول به «توکل» اختصاص یافته. در بخش دوم درباره «رضا و تسلیم» بحث شده است. بخش سوم به «صبر» پرداخته است و در بخش چهارم که حجم کمى دارد «طول امل» مورد بحث قرار گرفته است. استاد شهید در مقدمه کتاب «انسان و سرنوشت» آنجا که برخى علل انحطاط مسلمین را فهرست کرده و تحقیق درباره آن‌ها را لازم مى‌شمرند، از جمله به «سیستم اخلاقى اسلام» اشاره مى‌کنند. مباحث این کتاب در راستاى همان نظریه و در تکمیل آن طرح بزرگ تحقیقاتى است.
انسان شناسی قرآن
این کتاب مشتمل بر دوازده جلسه سخنرانى استاد شهید مطهرى درباره خداشناسى، جهان‌شناسى و انسان‌شناسى قرآن در یک جمع علاقه‌مند به معارف اسلامى است که چون بخش اعظم آن درباره انسان‌شناسى است، «انسان‌شناسى قرآن» نام گرفت. گرچه برخى مطالب مشترک با سایر آثار استاد در این کتاب دیده مى‌شود، لکن اولاً مطالب نو و بدیع خصوصاً در حوزه عرفان و اخلاق در آن بسیار است و ثانیاً سبک بیان و مثال‌هاى مذکور در کتاب، تازه و جدید است. مهمترین عناوین مباحث این کتاب عبارتند از: زیبایی‌هاى انسان در قرآن، محرک‌هاى معنوى انسان در قرآن، خودیابى با ذکر خدا، فلسفه زهد.
5 دیدگاه در “مسیر مطالعه کتاب‌های اخلاق، تربیت و عرفان”